De titel X/Y slaat op chromosomen X en Y, die het geslacht bepalen binnen het menselijke genotype. Deze compositie is de eerste vrucht van een samenwerking met het departement bio-informatica van de Universiteit van Straatsburg. Het beginmateriaal van het werk is ontwikkeld uit een klankomzetting van de data van X- en Y-chromosomen. Wat betreft de harmonie zijn de klankfrequenties bepaald door de lengte van de verschillende regio’s van de DNA molecule. Zij creëren telkens een specifiek ‘spectrum’ voor elk chromosoom waaruit de twee generatieve toonverzamelingen van dit stuk zijn afgeleid.
Bovendien bepalen de volgorde en het aantal herhalingen van de chemische bases in de genetische ketting van de chromosomen de ritmische reeksen.
De structuur van deze twee chromosomen en de verschillende stadia van meiose (seksuele celdeling) beïnvloeden de muzikale vorm en de instrumentatie. Tijdens het zeer dynamische proces van de meiose bewegen mannelijke en vrouwelijke chromosomen zich op zeer precieze wijze binnenin de cel. Zij bewegen zich voortdurend tussen het centrum, waar hun materiaal opnieuw gecombineerd wordt, en de periferie. Naar analogie met dit biologische model is het eerste deel van het stuk opgebouwd rond twee entiteiten – vocaal en percussief – die hun instrumentatie continu met elkaar uitwisselen. Als het centrale trio percussief is, dan is het perifere kwartet vocaal en omgekeerd. Op die manier kunnen we deze twee timbres horen reizen tussen het centrum en de periferie, net zoals chromosomen tijdens de meiose. Dit stuk stelt niet alleen de identiteit van man en vrouw in vraag, maar ook liefde en verlangen. Zoals de psychoanalyse reeds bewezen heeft overstijgt dit laatste in sterke mate het biologische. De verbeelding is fundamenteel. De zoektocht naar liefde verbindt het Zelf en het Andere. De onrust van de muzikale situaties verklankt de ontwrichting en de emotionele fragiliteit waarin deze zoektocht ons werpt. Men kan zichzelf vinden of juist verliezen in dit multifractale spiegelspel. Want x en y zijn ook bekend als de ongekende factoren in mathematische vergelijkingen. Wat nemen we waar van deze andere die tegelijkertijd dezelfde en toch verschillend is? Werkelijkheid en Verbeelding botsen met elkaar in de mate dat het affect intens is. Is de ander kennen of zichzelf kennen wel mogelijk achter deze vertekenende sluier? Deze verklanking van liefde verschijnt uit ons diepste innerlijke, uit ongekende psychische zones. Dat is waarom zij gefilterd wordt door verscheidene resonatoren doorheen het stuk.
X/Y is opgedragen aan Christine Fischer en Rainer Pöllmann naar aanleiding van hun huwelijk. [C.M.]
De TRANSIT collectie is een initiatief van MATRIX [Centrum voor Nieuwe Muziek], in samenwerking met Festival 20/21 en met de steun van Stad Leuven.